Het in 1985 opgerichte Australian String Quartet vertegenwoordigt het strijkkwartet op het oudste continent en doet dat op een bijzondere manier. Alle vier de musici bespelen een prachtinstrument van Guadagnini. Verder staat het ensemble voor uitdagende programma’s met een Australische link. Hun gelauwerde landgenoten Lou Bennett en Paul Stanhope gunnen de Strijkkwartet Biënnale de wereldpremière van nyilamum – song cycles*, hun compositie voor strijkkwartet, dit keer met toevoeging van de menselijke stem.

Mozarts Vijftiende strijkkwartet, het tweede van de zes aan Haydn opgedragen kwartetten, is een dramatisch werk dat in sfeer vooruitwijst naar Beethovens aangrijpende late strijkkwartetten. In zijn Tweede strijkkwartet slaat ook Britten een ernstige toon aan: het werk werd geschreven in 1945, ter herdenking van Purcells 250e sterfdag. Enkele maanden eerder maakte Britten samen met Yehudi Menuhin een concerttournee langs de net bevrijde Duitse concentratiekampen, een ervaring die zijn weerslag vond in dit kwartet. 

* nyilamum – song cycles  is een samenwerking tussen Dr Lou Bennett AM, Paul Stanhope, het Australian String Quartet en Binung Boorigan. Het werk is geschreven in opdracht van het Australian String Quartet met de genereuze steun van de nyilamum – song cycles Commissioning Circle en andere donateurs.

Het Australian String Quartet dankt haar belangrijkste partners University of Adelaide, Government of South Australia, Creative Australia, UKARIA, beschermvrouw Maria Myers AC en de leden van de Artists’ Circle.

We erkennen de Jaara gemeenschap en de verhalen die ze in zich dragen.

‘La Serenissima’, zo luidt de titel boven het slotdeel van Brittens Derde strijkkwartet. In dit deel, dat hij in Venetië schreef, citeert Britten uit zijn opera Death in Venice. Hij kon, zeer verzwakt, de repetities van het Amadeus Kwartet nauwelijks bijwonen en overleed twee weken voor de première. Het meditatieve werk eindigt met een onopgelost akkoord, door Britten ‘a question’ genoemd – een opmerkelijke afsluiting van een grandioos oeuvre.

Ook Schubert bereikt in het monumentale Strijkkwintet, een van zijn laatste werken, dieptes die zich pas op de grens van leven en dood openbaren. Dit meesterwerk wordt zeer veel gespeeld, maar er is een topensemble als het Belcea Quartet nodig om het kwintet volledig recht te doen. In Brittens Eerste cellosuite demonstreert Antoine Lederlin de kwaliteit die de individuele Belcea’s kenmerkt.

‘Davóne Tines is changing what it means to be a classical singer’, kopte The New Yorker. In zijn voorstelling MASS speelt de Amerikaanse bas-bariton met de conventies van de klassieke muziek, en laat hij thema’s als ras en seksualiteit een rol spelen. Noem zijn projecten politiek, voor Tines zijn ze persoonlijk en existentieel. Contrasterende spirituele muziekvormen uit West-Europese, Afro-Amerikaanse en 21e-eeuwse tradities komen samen in MASS. Tines bouwt dit concert op als een katholieke mis, waarin hij alles bij elkaar brengt waarmee hij is opgegroeid: spirituals en gospelsongs, Bach, opera en nieuw gecomponeerde muziek.

De zanger Davóne Tines, bij de Nederlandse operaliefhebber bekend van onder meer Saariaho’s Only the Sound Remains in een regie van Peter Sellars, ontwierp MASS oorspronkelijk als een werk voor bas-bariton en piano. In de versie voor de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam treedt het Calder Quartet aan en komen de stem en het strijkkwartet op organische wijze samen. De vormgeving en de regie van het programma MASS zijn in handen van Lisenka Heijboer Castañón, voor wie haar liefde voor muziek het uitgangspunt is om een verhaal te vertellen. 

Vrijwel alle grote componisten hebben van tijd tot tijd het strijkkwartet uitgebreid met een vijfde instrument. Dat heeft monumentale composities als Schuberts kwintet met twee cello’s opgeleverd. Brahms gebruikte schetsen voor zijn Vijfde symfonie voor een werk met een symfonische opzet: zijn Tweede strijkkwintet zoekt overtuigend de grenzen van de kamermuziek op. Ook de Schot James MacMillan onderzocht de mogelijkheden voor een vijftal.

Goede relaties met uitgevers zijn voor componisten van levensbelang. Mozart droeg zijn KV 499 op aan zijn uitgever en medevrijmetselaar Franz Anton Hoffmeister. De 57-jarige Brahms schreef zijn uitgever Simrock dat zijn Tweede strijkkwintet zijn laatste compositie zou zijn, hij ging genieten van een rustige oude dag. Aan dat afscheid heeft hij zich gelukkig niet gehouden, we zouden prachtige werken gemist hebben.

Een strijkkwartet is doorgaans absolute muziek. Maar soms geven componisten een programmatische hint in een titel (Sibelius: Voces Intimae) of een bijschrift (Beethoven: ‘Muss es sein?’). In From my Life vertelt Smetana het verhaal van zijn doofheid, die begon met een hoge piep in zijn oor – die toon klinkt in het vierde deel. Deze compositie is een ontroerend egodocument.

De vijftien kwartetten van Sjostakovitsj kunnen als één groot egodocument worden gezien, het donkere Elfde strijkkwartet is daarop geen uitzondering. De structuur is uitzonderlijk: zeven korte, aaneengesloten delen verwijzen naar het klassieke divertimento. Beethovens Achtste strijkkwartet kent eveneens een miniem buitenmuzikaal motief: in het derde deel duikt een Russisch thema op, als eerbetoon aan de opdrachtgever, de Russische ambassadeur Andreas Razumovsky.

Dit originele programma bewijst dat minder bekende componisten voor verrassingen kunnen zorgen. Spohrs concert bevindt zich op de grens van de klassieke tijd en de romantiek, net als het kwartet van Fanny Mendelssohn. Maddalena Sirmen, een Venetiaanse leerling van barokcomponist Giuseppe Tartini, schreef haar kwartetten toen Haydn de vorm ervan begon vast te leggen. Pleyel studeerde bij Haydn en werd later diens amicale concurrent in Londen.

Specialist op de barokviool Amandine Beyer is een nieuwsgierig en inventief musicus. De Française en het door haar opgerichte Kitgut Quartet bundelen deze Strijkkwartet Biënnale de krachten met het Orkest van de Achttiende Eeuw. Samen gaan ze op zoek naar de waarheid achter de noten via de historisch geïnformeerde uitvoeringspraktijk.

In 1918 droeg Bartók zijn Tweede strijkkwartet op aan het Waldbauer-Kerpely Kwartet, het jonge ensemble dat acht jaar eerder ook zijn Eerste strijkkwartet ten doop had gehouden. De Eerste Wereldoorlog maakte Bartóks musicologische veldwerk onmogelijk, maar had ook invloed op zijn stijl. Waar in het Eerste strijkkwartet nog post-romantische invloeden van Reger en Wagner doorklonken, is het Tweede volledig modernistisch – heel het verdere oeuvre van Bartók is hier al te herkennen. 

De Strijkkwartet Biënnale pakt groots uit met Bartók. Zijn strijkkwartetten worden alle zes op één middag uitgevoerd door drie kwartetten van wereldfaam: het Belcea Quartet, het Doric String Quartet en het Jerusalem Quartet. Spreker Bas van Putten en Rebecca Wise, celliste van het Ragazze Quartet, duiken in het leven van de componist en geven samen met de musici een kijkje in de keuken van dit buitengewone oeuvre.

Haydn, Mozart en Beethoven publiceerden strijkkwartetten in series van zes. Misschien wilde ook Bartók in zes kwartetten zijn verhaal vertellen, hij was zich in ieder geval bewust van de klassieke cultuur. Binnen zijn zestal bieden de middelste twee de radicaalste ontwikkeling. De muziek van het eendelige Derde strijkkwartet, het kortste van allemaal, is wellicht de minst toegankelijke van de hele cyclus. In het Vierde is Bartóks obsessie met symmetrie en spiegeling alomtegenwoordig. 

De Strijkkwartet Biënnale pakt groots uit met Bartók, diens strijkkwartetten worden alle zes op één middag uitgevoerd door drie kwartetten van wereldfaam: het Belcea Quartet, het Doric String Quartet en het Jerusalem Quartet. Spreker Bas van Putten en Rebecca Wise, celliste van het Ragazze Quartet, duiken in het leven van de componist en geven samen met de musici een kijkje in de keuken van dit buitengewone oeuvre.

Als het kwartetoeuvre van Bartók op één lijn kan worden gezet met dat van Beethoven, vallen zijn Vijfde en Zesde kwartet samen met Beethovens late strijkkwartetten. De muzikale taal is anders, maar de overeenkomst in diepgang is treffend. De ritmische expansie van het Vijfde is verwant aan Beethovens Grosse Fuge, de introspectie van het Zesde evenaart die van de langzame delen bij Beethoven. Zo sluit Bartók een ongeëvenaarde cyclus af van zes kwartetten die samen dertig jaar omspannen.

De Strijkkwartet Biënnale pakt groots uit met Bartók, diens strijkkwartetten worden alle zes op één middag uitgevoerd door drie kwartetten van wereldfaam: het Belcea Quartet, het Doric String Quartet en het Jerusalem Quartet. Spreker Bas van Putten en Rebecca Wise, celliste van het Ragazze Quartet, duiken in het leven van de componist en geven samen met de musici een kijkje in de keuken van dit buitengewone oeuvre.

Neem een kop koffie en schuif aan bij schrijver en presentator Katy Hamilton en haar gasten. Persoonlijke verhalen, anekdotes en visies op het strijkkwartet geven een kijkje in de complexe wereld die schuilgaat achter het podium. Iedere ochtend ontvangt Katy musici en componisten die samen met haar in het strijkkwartet duiken. De gasten worden telkens de dag van tevoren bekend gemaakt.

Vandaag: Klarinettist Jelmer de Moed, solist in Alchymia van Thomas Adès, en Antonia Rankersberger, violiste uit het Simply Quartet: beiden veroveren de wereld.

Neem een kop koffie en schuif aan bij schrijver en presentator Katy Hamilton en haar gasten. Persoonlijke verhalen, anekdotes en visies op het strijkkwartet geven een kijkje in de complexe wereld die schuilgaat achter het podium. Iedere ochtend ontvangt Katy musici en componisten die samen met haar in het strijkkwartet duiken. De gasten worden telkens de dag van tevoren bekend gemaakt.

Vandaag: Te gast zijn leden van het Karski Quartet en Belinfante Quartet en componist Matijs de Roo. De Roo schreef een werk voor strijkkwartet en koor: Trust.

Neem een kop koffie en schuif aan bij schrijver en presentator Katy Hamilton en haar gasten. Persoonlijke verhalen, anekdotes en visies op het strijkkwartet geven een kijkje in de complexe wereld die schuilgaat achter het podium. Iedere ochtend ontvangt Katy musici en componisten die samen met haar in het strijkkwartet duiken. De gasten worden telkens de dag van tevoren bekend gemaakt.

Vandaag: Johannes Marmen (oprichter en eerste violist van het Marmen Quartet) en componist Garth Knox (voormalig altviolist van het Arditti Quartet) schreef Secret Letters voor het Marmen Quartet.

Neem een kop koffie en schuif aan bij schrijver en presentator Katy Hamilton en haar gasten. Persoonlijke verhalen, anekdotes en visies op het strijkkwartet geven een kijkje in de complexe wereld die schuilgaat achter het podium. Iedere ochtend ontvangt Katy musici en componisten die samen met haar in het strijkkwartet duiken. De gasten worden telkens de dag van tevoren bekend gemaakt.

Vandaag: De jongste aanwas in kwartetland krijgt een podium tijdens Grass Roots en vertelt over de uitdagingen die een jong kwartet tegenkomt. Componiste Bushra El-Turk praat over het nieuwe werk dat ze schreef voor het Dudok Quartet Amsterdam.

Neem een kop koffie en schuif aan bij schrijver en presentator Katy Hamilton en haar gasten. Persoonlijke verhalen, anekdotes en visies op het strijkkwartet geven een kijkje in de complexe wereld die schuilgaat achter het podium. Iedere ochtend ontvangt Katy musici en componisten die samen met haar in het strijkkwartet duiken. De gasten worden telkens de dag van tevoren bekend gemaakt.

Vandaag: luitist Lucas Harris uit de Lute Legends, violiste Amandine Beyer en een van de spelers uit het Butter Quartet praten onder meer over de historisch geïnformeerde uitvoeringspraktijk.

Neem een kop koffie en schuif aan bij schrijver en presentator Katy Hamilton en haar gasten. Persoonlijke verhalen, anekdotes en visies op het strijkkwartet geven een kijkje in de complexe wereld die schuilgaat achter het podium. Iedere ochtend ontvangt Katy musici en componisten die samen met haar in het strijkkwartet duiken. De gasten worden telkens de dag van tevoren bekend gemaakt.

Vandaag: Dr Lou Bennett AM vertelt samen met twee musici uit het Australian String Quartet over hun programma, georiënteerd op thuisland Australië.

Het historisch geïnformeerd spelende Butter Quartet bundelt de krachten met de tokkelspecialisten van de Lute Legends. Uit het programma dat de acht musici samenstelden, spreekt de verbondenheid van de diverse strijkinstrumenten door de eeuwen heen: hun muzikale reis gaat van Europa via het Midden-Oosten en Perzië naar China. 

De muziek neemt ons mee van het 18e-eeuwse Wenen via laat-Ottomaanse klassieke muziek tot hedendaagse Chinese composities waarin traditionele zang is verwerkt. Als de Lute Legends en het Butter Quartet samenkomen, weven ze een verhaal dat tijd en afstand overspant. Zo laten ze zien wat een strijkkwartet in het heden kan zijn.

Tegen een decor van foto’s speelt het Ragazze Quartet muziek van componisten met een Amerikaanse geschiedenis: Fellow Travelers. Dvořák jaagde het fortuin achterna, Bartók was op de vlucht. Beiden konden niet aarden in de Nieuwe Wereld, maar schreven er wel een aantal van hun mooiste composities.

Dvořák was in New York het gelukkigst in het gezelschap van andere geëmigreerde Tsjechen. Zijn Twaalfde strijkkwartet is een weergave van de wandelingen door het Amerikaanse landschap, die hij iedere dag kort na de dageraad maakte. In de tijd dat Bartók zijn laatste strijkkwartet componeerde, hij voltooide het werk augustus 1939 in Boedapest, had hij in de geest al afscheid genomen van zijn vaderland. Alleen de slechte gezondheid van zijn moeder hield hem nog thuis. Zij overleed in december, direct daarna vertrok de componist naar Amerika.

Songwriter, componist, pianist en cellist Ayanna Witter-Johnson liet zich inspireren door Jamaicaanse volkszang en vertelt met haar Island Suite voor het Solem Quartet het verhaal van haar voorouders. Een kleine eeuw voor haar hield ook Bartók zich bezig met volksmuziek, die uit Oost-Europa. En weer honderd jaar eerder ontstijgt Beethoven de tijd in zijn Grosse Fuge; muziek die – zoals Stravinsky zei – altijd hedendaags zal klinken.

De musici van het Engelse Solem Quartet koppelen in hun serie Beethoven Bartók Now het werk van deze twee giganten uit de muziekgeschiedenis aan kersverse noten. Intentie: een ander licht laten schijnen op deze iconische werken van Beethoven en Bartók én beide componisten in een nieuw kader plaatsen. Daarbij lichten ze de werken toe aan de hand van onder meer brieffragmenten.

Het in 1985 opgerichte Australian String Quartet vertegenwoordigt het strijkkwartet op het oudste continent. De spelers voelen zich nauw verbonden met de eigen cultuur en staan voor uitdagende programma’s met een duidelijk Australisch tintje. In intensieve samenwerking met de performer, songwriter, artistiek leider, componist en academicus Dr Lou Bennett AM – autoriteit op het gebied van de Aboriginaltalen – verklanken deze kunstenaars van Australische bodem hun roots in maar liefst drie Europese premières. Het Australian String Quartet, dat voor het eerst in Nederland te horen is, draagt ook de muziek van Beethoven een warm hart toe, zoals krachtig bevestigd wordt na de pauze.

Volgens de oprichter en primarius van het Brentano String Quartet, Mark Steinberg, is Bartóks Vijfde strijkkwartet een prachtig en magnifiek werk. Hij stelde met de andere Brentano’s een programma samen rondom dit werk van Bartók. Stijlmiddelen die de componist gebruikte worden uitvergroot en hoorbaar gemaakt via werken van collega-componisten, van Purcell, via Bach, Haydn en Beethoven naar Berio. Natuurlijk klinkt ook Bartóks Vijfde zelf.

Canons, gespiegelde stemmen, ritmiek ontleend aan volksmuziek en herhaling van een en dezelfde toon: Bartók maakte in zijn Vijfde strijkkwartet ruim gebruik van alle mogelijkheden die deze compositietechnieken bieden. Na verkenning van deze stijlmiddelen bij andere componisten luister je met andere oren naar Bartóks Vijfde.

Tijdens de festivaleditie van 2024 zijn vele talentvolle jonge strijkkwartetten te horen. In het programmaonderdeel Grass Roots presenteert de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam drie beloftes van de toekomst: Quatuor Confluence, Isidore String Quartet en Quartetto Indaco. Met een inventieve kijk op het repertoire vertegenwoordigen deze drie strijkkwartetten de jongste generatie, een generatie die zich bewust is van heden en verleden.

Dit concert presenteert winnaars van drie grote strijkkwartetconcoursen. Alle drie treden aan met muziek waarin ieders karakter als strijkkwartet goed naar voren zal komen. Het Amerikaanse Isidore Quartet won de Banff International String Quartet Competition, het Franse Quatuor Confluence ging met de eerste prijs naar huis van de Trondheim International Chamber Music Competition en Quartetto Indaco uit Italië is de winnaar van de Osaka International Chamber Music Competition.

Vlak voor het avondconcert neemt schrijver en presentator Katy Hamilton je mee in de muziek die gaat klinken in de Grote Zaal. Zij gaat in gesprek met musici en componisten; samen geven ze een kijkje in de keuken. Aansluitend op de inleiding verzorgen strijkkwartetten van verschillende conservatoria in Nederland het voorprogramma in de Entreehal.

Gasten: Francesca Hiew (viool) + Michael Dahlenburg (cello) uit Australian String Quartet + Paul Stanhope (componist)

Vlak voor het avondconcert neemt schrijver en presentator Katy Hamilton je mee in de muziek die gaat klinken in de Grote Zaal. Zij gaat in gesprek met musici en componisten; samen geven ze een kijkje in de keuken. Aansluitend op de inleiding verzorgen strijkkwartetten van verschillende conservatoria in Nederland het voorprogramma in de Entreehal.

Gast: Davóne Tines (bariton)

Vlak voor het avondconcert neemt schrijver en presentator Katy Hamilton je mee in de muziek die gaat klinken in de Grote Zaal. Zij gaat in gesprek met musici en componisten; samen geven ze een kijkje in de keuken. Aansluitend op de inleiding verzorgen strijkkwartetten van verschillende conservatoria in Nederland het voorprogramma in de Entreehal.

Gasten: Tanja Tetzlaff (cello) from Tetzlaff Quartett + Florian Donderer (viool) from Signum Quartett

Vlak voor het avondconcert neemt schrijver en presentator Katy Hamilton je mee in de muziek die gaat klinken in de Grote Zaal. Zij gaat in gesprek met musici en componisten; samen geven ze een kijkje in de keuken. Aansluitend op de inleiding verzorgen strijkkwartetten van verschillende conservatoria in Nederland het voorprogramma in de Entreehal.

Gast: Yasmin Hilberdink, Artistic Directeur van de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam

Vlak voor het avondconcert neemt schrijver en presentator Katy Hamilton je mee in de muziek die gaat klinken in de Grote Zaal. Zij gaat in gesprek met musici en componisten; samen geven ze een kijkje in de keuken. Aansluitend op de inleiding verzorgen strijkkwartetten van verschillende conservatoria in Nederland het voorprogramma in de Entreehal.

Gasten: Johannes Marmen en Garth Knox

Vlak voor het avondconcert neemt schrijver en presentator Katy Hamilton je mee in de muziek die gaat klinken in de Grote Zaal. Zij gaat in gesprek met musici en componisten; samen geven ze een kijkje in de keuken. Aansluitend op de inleiding verzorgen strijkkwartetten van verschillende conservatoria in Nederland het voorprogramma in de Entreehal.

Vlak voor het avondconcert neemt schrijver en presentator Katy Hamilton je mee in de muziek die gaat klinken in de Grote Zaal. Zij gaat in gesprek met musici en componisten; samen geven ze een kijkje in de keuken. Aansluitend op de inleiding verzorgen strijkkwartetten van verschillende conservatoria in Nederland het voorprogramma in de Entreehal.

Gasten: James MacMillan (componist) + member of Calder + Antoine Hunter (dans)

Intimiteit – de stille uitdaging

Historicus en journalist Philipp Blom is op de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam aanwezig als keynote speaker. Hij woont en werkt in Wenen, de stad van de grote klassieke componisten Haydn, Mozart, Beethoven en Schubert. Als spreker in Amsterdam neemt hij de intimiteit van kamermuziek onder de loep, en ook wat echt goed luisteren betekent.

Philipp Blom:

‘Kamermuziek is het tegendeel van wat wij tijdens de klimaatcrisis ervaren in onze mediamaatschappij. Ze schept momenten van stilte, van concentratie op een minimum van stemmen, op een microkosmos. Deze kostbare concentratie biedt een existentieel vermogen de tijd opnieuw te zien, troost te vinden, vorm in een vormloze oceaan van ervaringen. Maar echt luisteren blijft een risico, omdat je je eigen kwetsbaarheid moet toelaten. Dat maakt luisteren en deelnemen bijna tot zoiets als een filosofisch principe.’

Meld je hier aan. Toegang is gratis!

Aan ‘Monsieur Louis van Bethoven à Viennes’, stond op de envelop van Nikolaus Galitzin uit St.-Petersburg, die in 1822 bij Beethoven op de mat viel – deze adressering was voldoende, er was maar één Beethoven: dé Beethoven. De rijke aristocraat Galitzin, amateurcellist en fan van de grote Wener, bestelde een aantal kwartetten bij hem. En zo keerde de componist na ruim tien jaar terug naar het strijkkwartet, en begon hij aan zijn late opusnummers in dit genre, ongeëvenaard in de kwartetliteratuur.

In Jan Caeyers’ monumentale Beethovenbiografie heet het hoofdstuk over de late strijkkwartetten ‘De ontdekking van de hemel’. En met reden: net als Mulisch’ roman openen deze kwartetten een wereld die alle begrip te boven gaat. Nog beter dan woorden weet Beethovens muziek hier de essentie van liefde en pijn weer te geven. Op de top van zijn creativiteit verkent hij de grens tussen denken en voelen, tussen materie en spiritualiteit.

De hele Late Beethoven-reeks meemaken? Ga naar het Marmen Quartet, Leonkoro Quartett, Brentano String Quartet, Calder Quartet en Simply Quartet.

Beethoven schreef zijn Dertiende strijkkwartet in een periode waarin hij werd gekweld door familieproblemen en een zwakke gezondheid. Na de première verving hij het laatste deel, de Grosse Fuge, door een nieuwe finale. Het emotionele zwaartepunt van het kwartet kwam daardoor te liggen op de Cavatina, een werk dat Beethoven, iedere keer als hij zijn eigen noten las, tot tranen toe ontroerde. Ernaar luisteren kon hij niet meer…

In Jan Caeyers’ monumentale Beethovenbiografie heet het hoofdstuk over de late strijkkwartetten ‘De ontdekking van de hemel’. En met reden: net als Mulisch’ roman openen deze kwartetten een wereld die alle begrip te boven gaat. Nog beter dan woorden weet Beethovens muziek hier de essentie van liefde en pijn weer te geven. Op de top van zijn creativiteit verkent hij de grens tussen denken en voelen, tussen materie en spiritualiteit.

Velen beschouwen Beethovens Veertiende strijkkwartet als de Mount Everest van zijn late kwartetten. Voor de componist zelf was het zijn lievelingsstuk. Een ontroerende fuga is het eerste van zeven delen die zonder onderbreking in elkaar overgaan. De ideeënrijkdom, de vormbeheersing, de inventiviteit in de variaties en de emotionele reikwijdte maken dit kwartet tot een van de allerbeste kunstuitingen die de mensheid heeft voortgebracht.

In Jan Caeyers’ monumentale Beethovenbiografie heet het hoofdstuk over de late strijkkwartetten ‘De ontdekking van de hemel’. En met reden: net als Mulisch’ roman openen deze kwartetten een wereld die alle begrip te boven gaat. Nog beter dan woorden weet Beethovens muziek hier de essentie van liefde en pijn weer te geven. Op de top van zijn creativiteit verkent hij de grens tussen denken en voelen, tussen materie en spiritualiteit.

Het piepjonge Leonkoro Quartett is een rijzende ster aan het kwartetfirmament en sleepte recent diverse prijzen in de wacht. Met uitvoeringen van Beethovens muziek gooide het Berlijnse ensemble hoge ogen. Beethovens opus 132 – als vijftiende strijkkwartet gepubliceerd, maar in werkelijkheid het dertiende dat Beethoven schreef – omvat het ontroerende Heiliger Dankgesang eines Genesenen an die Gottheit. De Leonkoro’s, kerngezond, kijken met de blik van nu naar dit stukje Himalaya van de kwartetliteratuur.

In Jan Caeyers’ monumentale Beethovenbiografie heet het hoofdstuk over de late strijkkwartetten ‘De ontdekking van de hemel’. En met reden: net als Mulisch’ roman openen deze kwartetten een wereld die alle begrip te boven gaat. Nog beter dan woorden weet Beethovens muziek hier de essentie van liefde en pijn weer te geven. Op de top van zijn creativiteit verkent hij de grens tussen denken en voelen, tussen materie en spiritualiteit. 

‘Muss es sein? Es muss sein!’ Ignaz Dembscher, de organisator van de première van Beethovens laatste strijkkwartet, was de componist geld verschuldigd. Beethoven wilde het manuscript van Op. 135 alleen vrijgeven als Dembscher eerst betaalde. Dembscher vroeg: ‘Muss es sein?’ Beethoven antwoordde met de canon ‘Es muss sein, ja, ja. Heraus mit dem Beutel!’ en verwerkte zo de conversatie in zijn compositie. 

In de geweldige Beethovenbiografie van Jan Caeyers heet het hoofdstuk over de late strijkkwartetten ‘De ontdekking van de hemel’. En met reden: net als Mulisch’ roman openen deze kwartetten een wereld die alle begrip te boven gaat. Nog beter dan woorden weet Beethovens muziek hier de essentie van liefde en pijn weer te geven. Op de top van zijn creativiteit verkent hij de grens tussen denken en voelen, tussen materie en spiritualiteit. 

Via trillingen de muziek voelen – er wordt gezegd dat dat is hoe Beethoven kon blijven componeren toen hij doof werd. Dansers Antoine Hunter, Zahna Simon en Marissa Head bewijzen tot in het extreme hoe goed dat mogelijk is. Hoewel ze doof zijn, hebben zij geleerd om de trillingen van de muziek te interpreteren en zich via dans te uiten in een mix van jazzballet en urban dance. Samen met het Calder Quartet maken Hunter en Simon een choreografie op Beethovens Strijkkwartet op. 130 en de Grosse Fuge. 

In de geweldige Beethovenbiografie van Jan Caeyers heet het hoofdstuk over de late strijkkwartetten ‘De ontdekking van de hemel’. En met reden: net als Mulisch’ roman openen deze kwartetten een wereld die alle begrip te boven gaat. Nog beter dan woorden weet Beethovens muziek hier de essentie van liefde en pijn weer te geven. Op de top van zijn creativiteit verkent hij de grens tussen denken en voelen, tussen materie en spiritualiteit. 

Kom luisteren naar Leerorkest kwartetten!

Op zaterdag 27 januari, voorafgaand aan het openingsconcert met het Danish String Quartet, openen tien geweldige, jonge strijkkwartetten van het Leerorkest de vierde editie van de Strijkkwartet Biennale Amsterdam. Elk schooljaar komen strijkers uit verschillende wijktalentorkesten in Amsterdam bij elkaar om strijkkwartet te spelen.

Sinds de eerste editie van de Strijkkwartet Biënnale in 2018 zijn er 24 Leerorkestkwartetten gevormd en treden er tijdens deze vierde editie 10 Leerorkest-strijkkwartetten op. Kom ook luisteren en geniet van de feestelijke sfeer en het enthousiasme van deze jonge strijkers op 27 januari vanaf 18:45 uur in de Entreehal van het Muziekgebouw.

De toegang is gratis! Tip: het is zeker leuk om deze feestelijke pre-opening te combineren met het avondconcert!

Specialist op de barokviool Amandine Beyer verdeelt haar tijd tussen gezelschappen waarin ze als gast speelt, samenwerkingen met dansers en, niet te vergeten, haar eigen ensembles: Gli Incogniti en het Kitgut Quartet. Al deze ervaringen deelt ze tijdens een masterclass die ze geeft aan het Nácar Quartet.

Het Jerusalem Quartet behoort tot het puikje van de internationale muziekscene. ‘Their playing has everything you could possibly wish for’, zo stelde BBC Music Magazine. Hoe ze tot dit rijke spel gekomen zijn, delen de vier leden van het Israëlische kwartet tijdens deze masterclass met het ADAM Quartet.

Hij is de oprichter van het Brentano String Quartet dat in 2022 zijn 30-jarig bestaan vierde, hij houdt van IJsland, van het ritme in Bartók, van Schumann gezongen door Matthias Goerne, en oude muziek heeft een speciaal plekje in zijn hart: violist Mark Steinberg geeft een masterclass aan het Animato Kwartet, dat studeerde aan de Nederlandse Strijkkwartet Academie en winnaar is van de Kersjesprijs 2023.

Ze noemt zichzelf een musicus die toevallig altviool speelt, maar ondertussen is Tabea Zimmermann de koningin onder de altviolisten. Met haar gloedvolle toon lijkt ze goudpoeder over het podium te strooien. Tijdens deze masterclass werkt ze samen met het Isidore String Quartet.

Schumann en Mendelssohn ontmoetten elkaar in 1835 voor het eerst; Robert als criticus en beginnend componist, Felix als chef-dirigent van het Leipziger Gewandhausorkest en componist met al de nodige successen op zijn palmares. De twee twintigers ontwikkelden een diepe vriendschap, waarin ze niet alleen elkaars werken propageerden en uitvoerden, maar ook samen kamermuziek speelden, schaakten en biljartten. 

Een extra altviool bij een strijkkwartet biedt een enorm voordeel: je kunt een altvioolduo programmeren. George Benjamin schreef Viola, Viola voor Joeri Basjmet en Nobuko Imai en wilde in deze compositie het melancholieke, intieme karakter van de altviool benadrukken. Maar gaandeweg ontdekte hij steeds meer mogelijkheden om aan de acht snaren symfonische geluiden te ontlokken. Viola, Viola zou weleens het meest volumineuze werk van dit concert kunnen blijken.

Tijdens het openingsconcert van de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam komen heden en verleden op spectaculaire wijze samen. In Adès’ Four Quarters valt het historische besef van de componist samen met zijn hedendaagse toontaal. Zijn landgenoot Britten neemt in Three Divertimenti een voorschot op zijn latere strijkkwartetten. En natuurlijk is Der Tod und das Mädchen van Schubert een onsterfelijk meesterwerk. 

In Der Tod und das Mädchen gebruikt Schubert een eigen lied als thema voor de variaties van het tweede deel. Het hele kwartet staat in mineur, waarbij een enkele majeurwending de typisch schubertiaanse weemoed oproept. Het Danish String Quartet, vier moderne dertigers die houden van vintage auto’s en computerspelletjes, voelt de weltschmerz van de rijpe Schubert volledig aan. Muziek is een universele taal, voor jong en oud – en Schubert schreef dit kwartet als zevenentwintigjarige.

Dertig jaar na het verschijnen van het legendarische album The Juliet Letters van Elvis Costello en het Brodsky Quartet presenteren het Matangi Quartet en de singer-songwriter Ruben Hein een 21e-eeuws vervolg op deze meesterlijke liedcyclus. De Matangi’s en Ruben Hein lieten zich inspireren door de verzamelde Nederlandse brieven uit het boek P.S. van Jet Steinz en voegen met nieuwe composities een eigentijds hoofdstuk toe aan de wereld van de multidisciplinaire muziekbeleving. 

In P.S. vormen briefteksten in liedvorm en de klank en harmonie de bron van de beweging, dynamiek en energie. De poëtische samensmelting van woord en muziek beweegt tussen heldere lijnen en impressionistische klankvelden, en tussen geschreven tekst en muziek.

Dat Griegs Eerste strijkkwartet op het programma staat van het Animato Kwartet is geen toeval; primarius Inga Våga Gaustad speelt hiermee muziek van haar landgenoot. De Noorse natuur en het uitzicht op spectaculaire fjorden inspireerden Grieg tot ademruimte in de klank en optimale resonantie voor de strijkers. De Nederlandse component bij de Animato’s is vertegenwoordigd door het Eerste strijkkwartet van Tristan Keuris.

De reeks Selected by biedt grote werken – naast elkaar, tegenover elkaar; in verbinding met elkaar of contrasterend. In een uurtje hoor je het strijkkwartet over de volle breedte: alle tijden, stijlen, klanken en kleuren.

Thomas Adès roemt de grote componisten uit het verleden, terwijl hij zelf een hedendaagse gigant is. In al zijn composities klinkt een fascinatie voor de muziekgeschiedenis door. Voor het adèsiaanse klankspectrum in Alchymia nodigt het Doric String Quartet de Nederlandse klarinetvirtuoos Jelmer de Moed uit. Niet alleen Adès leert van collega’s, ook Beethoven bestudeerde andere meesters. Zijn Strijkkwartet op. 18 nr. 5 staat in A-groot; hij modelleerde dit stuk naar een vroeg Mozartkwartet in dezelfde toonsoort.

De reeks Selected by biedt grote werken – naast elkaar, tegenover elkaar; in verbinding met elkaar of contrasterend. In een uurtje hoor je het strijkkwartet over de volle breedte: alle tijden, stijlen, klanken en kleuren.

In 1809 schreef Beethoven aan drie belangrijke werken: het Vijfde pianoconcert, de pianosonate Les adieux en het Tiende strijkkwartet. Al deze composities – toeval of niet – staan in dezelfde toonsoort, Es-groot. Het kwartet draagt de bijnaam ‘Harpkwartet’ vanwege de ruime hoeveelheid pizzicato’s in het eerste deel. Welke technieken Bushra El-Turk in haar hedendaagse idioom gebruikt laten de leden van het Dudok Quartet Amsterdam horen bij de wereldpremière van de gloednieuwe compositie voor strijkkwartet Three tributes*.

De reeks Selected by biedt grote werken – naast elkaar, tegenover elkaar; in verbinding met elkaar of contrasterend. In een uurtje hoor je het strijkkwartet over de volle breedte: alle tijden, stijlen, klanken en kleuren.

*Three tributes is een gezamenlijke compositieopdracht van Borletti-Buitoni Trust, West Cork Chamber Music Festival en Strijkkwartet Biënnale Amsterdam.

Garth Knox, voormalig altist van het Arditti Kwartet, heeft Secret Letters opgezet als vierdelig strijkkwartet voor het Marmen Quartet. Ieder deel is een muzikale brief van een kwartetlid aan de andere drie, waarin die ene speler zijn verlanglijstje voor een nieuw kwartet opschrijft. De commentaren van de collega’s brengen steeds heftiger discussies teweeg. Ook Janáčeks Tweede strijkkwartet refereert aan brieven en de zestienjarige Mozart componeerde zijn zesde kwartet in Milaan – hij zal er vast over naar huis geschreven hebben. 

De reeks Selected by biedt grote werken – naast elkaar, tegenover elkaar; in verbinding met elkaar of contrasterend. In een uurtje hoor je het strijkkwartet over de volle breedte: alle tijden, stijlen, klanken en kleuren.

Toen zijn geliefde zus Fanny Mendelssohn in 1847 overleed, nam Felix tijd voor zichzelf in Zwitserland om dit verlies te verwerken. Daar schilderde hij, maakte hij bergwandelingen en componeerde hij zijn Zesde strijkkwartet. Het zou een van de laatste voltooide werken worden, hij overleed nog in hetzelfde jaar als zijn zus. Fanny mocht van haar talent als componist geen beroep maken, tegenwoordig zijn componerende vrouwen geen zeldzaamheid meer. Haar collega Seung-Won Oh schreef het strijkkwartet Elegy in Me voor het Ragazze Quartet.

De reeks Selected by biedt grote werken – naast elkaar, tegenover elkaar; in verbinding met elkaar of contrasterend. In een uurtje hoor je het strijkkwartet over de volle breedte: alle tijden, stijlen, klanken en kleuren.

Bestaat de hemel? Met twee kwartetten tegelijk op het podium komen we aardig in de buurt. Het slotconcert van de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam mag je met recht een feestconcert noemen: het Tetzlaff Quartett en het Signum Quartett laten in Enescu’s fameuze Octet horen hoe de dialoog tussen strijkinstrumenten alleen maar intenser wordt wanneer je de vier stemmen verdubbelt.

Het Tetzlaff Quartett en het Signum Quartett bundelen hun krachten in Enescu’s bijzondere Octet. Maar ook de intimiteit van het kwartet komt aan bod deze avond in Sibelius’ Voces Intimae en Mendelssohns geliefde Tweede strijkkwartet. De Tetzlaff-musici zijn hierin aan zet en laten hun geheel eigen klankkarakter horen.

In de aanloop naar de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam werkten twee jonge strijkkwartetten in het kader van de SQBA Residency samen met een groep blinde en slechtziende amateurzangers. Ze gingen op zoek naar het gemeenschappelijke en afwijkende: elkaar aanvoelen en inspireren, elkaars muzikale werelden verkennen en aangeven waar je grenzen liggen.

Trust is de titel van een stuk voor strijkkwartet en koor van componist Matijs de Roo. Hij schreef de muziek gedurende het verkennings- en werkproces van de musici en de amateurzangers. Met vindingrijke cues voor de zangers brengt hij beide groepen – het Nederlandse Belinfante Quartet en een koor bestaande uit blinde en slechtziende amateurzangers – op een sensitieve en effectieve wijze samen in zijn muziek.

Het Belgisch-Poolse Karski Quartet treedt op met drie solistische zangers. Vanuit hun individuele culturele achtergronden kozen deze drie amateurzangers verschillende benaderingen om met de strijkers te werken. Dit leverde drie indrukwekkende stukken op; elk stuk is een persoonlijk muzikaal kleinood. Koninklijke Visio, het expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen, was nauw betrokken bij de totstandkoming. Naast Trust spelen de kwartetten diverse kortere stukken uit het repertoire.

11 amateurzangers (i.s.m. Koninklijke Visio en muziektherapeute Jorien Habing)
Koor: Lieke Brouwer, Fransje Eiselin, Ron van der Genugten, Jorien Habing, Erik Looijenga, Annemieke van Sabben, Ingrid Tolsma, Lindsey Zwiers
Solisten: Lizabet Benink, Joy Barry, Sheraz Moeniralam

Het Australian String Quartet heeft een voorliefde voor muziek van eigen bodem. Sacred Sky van Nigel Westlake, geschreven voor het kwartet, is zo’n compositie. Westlake componeerde zijn werk ter nagedachtenis aan zijn zus. Hij nam daarbij een aantal van haar schilderijen met zeegezichten als uitgangspunt: visuele meditaties gebaseerd op naamloze locaties, ergens aan de oostkust van Australië. Ook Haydn kent de natuur als inspiratiebron, denk aan de zonsopgang en de schilderachtige walvis in zijn oratorium Die Schöpfung.

Bestaat toeval? De jonge componerende violist Joseph Haydn – nog lang geen ‘Papa’, eerder ‘puppy’ Haydn – speelde met drie willekeurige andere strijkers voor de Weense graaf Von Fürnberg. De toevallige samenklank beviel zo goed, dat de graaf Haydn vroeg om meer repertoire voor deze combinatie. In de werken die volgden legde Haydn de basis voor het strijkkwartet, het medium dat ons zoveel prachtige muziek heeft geschonken. In de concertreeks Vroege Haydn ligt de klassieke schoonheid van Haydns opus 33 iedere morgen in handen van een ander kwartet. 

Oude muziek leeft en het aantal kwartetten dat zich toelegt op de historisch geïnformeerde uitvoeringspraktijk neemt toe. Het Kitgut Quartet van Amandine Beyer verplaatst zich in de tijd van Haydn, Albrechtsberger en Schubert, drie componisten ingebed in de klassieke Weense muziekstijl. Schubert is de jongste en lijkt een ander tijdperk te vertegenwoordigen, maar zijn Zevende strijkkwartet is op klassieke leest geschoeid. 

Bestaat toeval? De jonge componerende violist Joseph Haydn – nog lang geen ‘Papa’, eerder ‘puppy’ Haydn – speelde met drie willekeurige andere strijkers voor de Weense graaf Von Fürnberg. De toevallige samenklank beviel zo goed, dat de graaf Haydn vroeg om meer repertoire voor deze combinatie. In de werken die volgden legde Haydn de basis voor het strijkkwartet, het medium dat ons zoveel prachtige muziek heeft geschonken. In de concertreeks Vroege Haydn ligt de klassieke schoonheid van Haydns opus 33 iedere morgen in handen van een ander kwartet. 

‘Von einer neu, gantz besonderer Art’, zo omschrijft Haydn zijn bundel van zes kwartetten Opus 33, geschreven in het gesoigneerde Wenen, zomer 1781. Wolfgang Rihm leeft in een andere wereld, in de razende wereld van nu. Maar de slimme speelsheid die Haydn bezat, en die zo goed te horen is in zijn Strijkkwartet op. 33 nr. 3, zit ook in Rihms hedendaagse toontaal. Rihm omschrijft het spel van het Leonkoro Quartett als volgt: ‘Enchanting quartet playing, like it hasn’t been heard in a long time.’

Bestaat toeval? De jonge componerende violist Joseph Haydn – nog lang geen ‘Papa’, eerder ‘puppy’ Haydn – speelde met drie willekeurige andere strijkers voor de Weense graaf Von Fürnberg. De toevallige samenklank beviel zo goed, dat de graaf Haydn vroeg om meer repertoire voor deze combinatie. In de werken die volgden legde Haydn de basis voor het strijkkwartet, het medium dat ons zoveel prachtige muziek heeft geschonken. In de concertreeks Vroege Haydn ligt de klassieke schoonheid van Haydns opus 33 iedere morgen in handen van een ander kwartet. 

In zijn kwartetten opus 33 slaat Haydn nieuwe wegen in: geen Sturm und Drang, meer ruimte voor humor. Nummer zes demonstreert niet alleen de lichtere stijl van deze werken, maar ook Haydns meesterlijke raffinement. Takemitsu’s geheimzinnige A Way a Lone, gebaseerd op een fragment uit Finnegans Wake van James Joyce, biedt een ernstig tegenwicht. 

Bestaat toeval? De jonge componerende violist Joseph Haydn – nog lang geen ‘Papa’, eerder ‘puppy’ Haydn – speelde met drie willekeurige andere strijkers voor de Weense graaf Von Fürnberg. De toevallige samenklank beviel zo goed, dat de graaf Haydn vroeg om meer repertoire voor deze combinatie. In de werken die volgden, legde Haydn de basis voor het strijkkwartet, het medium dat ons zoveel prachtige muziek heeft geschonken. In de concertreeks Vroege Haydn ligt de klassieke schoonheid van Haydns opus 33 iedere morgen in handen van een ander kwartet.

De hele Vroege Haydn-reeks bijwonen? Kom naar het Leonkoro Quartett, Kitgut Quartet, Simply Quartet, Australian String Quartet en het Tetzlaff Quartett.

Lucid Dreams, de titel van Thomas Larchers Vierde strijkkwartet, is ontleend aan het transparante tweede deel, dat doet denken aan gebrandschilderde kerkramen – in tegenstelling tot de donker getinte hoekdelen. Contrasten, daarmee speelt ook Haydn in zijn muziek. Koren op de molen van het Simply Quartet uit Wenen, dat opereert op het scherp van de snede en het aangewezen viertal is om dit brede kleurenpalet te verklanken.

Bestaat toeval? De jonge componerende violist Joseph Haydn – nog lang geen ‘Papa’, eerder ‘puppy’ Haydn – speelde met drie willekeurige andere strijkers voor de Weense graaf Von Fürnberg. De toevallige samenklank beviel zo goed, dat de graaf Haydn vroeg om meer repertoire voor deze combinatie. In de werken die volgden legde Haydn de basis voor het strijkkwartet, het medium dat ons zoveel prachtige muziek heeft geschonken. In de concertreeks Vroege Haydn ligt de klassieke schoonheid van Haydns opus 33 iedere morgen in handen van een ander kwartet. 

Eind 1779 verviel in Haydns contract met de familie Esterházy het verbod om zijn werk elders te verspreiden. Zijn kwartetten opus 33 kon Haydn nu uitventen als ‘nieuwe en speciale’ composities. Het tweede kwartet uit die reeks met de bijnaam ‘de grap’ eindigt met verwarrende flarden muziek. Ook Alban Berg zou zijn Strijkkwartet ‘nieuw en speciaal’ genoemd kunnen hebben: het is een van de eerste atonale kwartetten. Toch leunt de zesentwintigjarige componist stevig op de laatromantiek: Wagner en Mahler zijn nooit ver weg.

Bestaat toeval? De jonge componerende violist Joseph Haydn – nog lang geen ‘Papa’, eerder ‘puppy’ Haydn – speelde met drie willekeurige andere strijkers voor de Weense graaf Von Fürnberg. De toevallige samenklank beviel zo goed, dat de graaf Haydn vroeg om meer repertoire voor deze combinatie. In de werken die volgden legde Haydn de basis voor het strijkkwartet, het medium dat ons zoveel prachtige muziek heeft geschonken. In de concertreeks Vroege Haydn ligt de klassieke schoonheid van Haydns opus 33 iedere morgen in handen van een ander kwartet. 

Het begon allemaal met een paar arrangementen van violist Rune Tonsgaard Sørensen, aantrekkelijk voor een toegift. Dit idee groeide uit tot iets meer en de volksmuziek uit het hoge Noorden behoort inmiddels tot het standaardrepertoire van het Danish String Quartet. De musici paren de dansante ritmes moeiteloos aan Haydns klassieke noten.  

‘Music is a way to hang out with friends, and we hope we can continue to hang out for many, many years.’ Deze quote van het Danish String Quartet, dat dit seizoen zijn twintigjarig bestaan viert, illustreert het karakter van het viertal, de manier waarop deze musici het podium veroveren. Hun vriendschap vormt de basis voor een natuurlijk en intens samenspel, dat de oren op steeltjes zet.