We spreken componist Primo Ish-Hurwitz over zijn project voor de Strijkkwartet Biënnale 2026: ‘Een flat met duizend ramen’. Drie concerten met elk 2 korte voorstellingen per concert, gebaseerd op de zes strijkkwartetten van Haydn opus 20. Deze strijkkwartetten behoren tot de werken die Haydn de bijnaam ‘vader van het strijkkwartet’ opleverden. Zes in Nederland werkende componisten, waaronder Primo Ish-Hurwitz zelf, schreven voor dit project een nieuwe compositie, verweven met Haydns strijkkwartetten. Deze worden uitgevoerd door het Chaos String Quartet, met teksten van Joke van Leeuwen en steractrice Ariane Schluter als verteller.

Als de jonge componist Primo Ish-Hurwitz (2001, Heerenveen) voor je zit en begint te vertellen over zijn werk en zijn muzikale projecten, vergeet je totaal plaats en tijd. Het zonnige terras aan de Amstel waar wij hem spreken is voor Primo een van de stops op een dag waarop hij eerst in Utrecht was voor een bespreking met een concertpodium en na ons gesprek ook weer door moet naar een volgend doel. Namelijk: fietskleding kopen omdat hij de volgende dag vertrekt op een fietstocht naar Luxemburg, om even te ontsnappen aan het werken achter de computer en nieuwe inspiratie op te kunnen doen. Het feit dat Primo een relatief jonge componist en maker is in het landschap van de Nederlandse podiumkunsten doet niet meer ter zake als we hem spreken. Hier zit een professional voor ons die weet wat hij wil bereiken met zijn muziek en zijn muzikale projecten. Hij vertelt over zijn artistieke ideeën en weet daarmee direct enthousiasme op te wekken, ‘begeisterung’ is het woord dat misschien het beste van toepassing is. Hoe is zijn werkwijze bij het componeren en het samenbrengen van collega-componisten in projecten?, vragen we ons af. Want Primo heeft nu al een indrukwekkend rijtje aan geslaagde projecten op zijn naam staan, ook al is hij momenteel nog bezig om zijn conservatoriumstudie af te ronden. Maar eerst willen we wat meer weten over zijn muzikale achtergrond.

Je bent musicus en componist en je komt uit een muzikaal gezin Hoe zijn je herinneringen aan (klassieke en eigentijdse) muziek?
Met een vader die pianist is, was er van jongs af aan altijd veel muziek in huis. Ik speelde zelf trompet en piano en toen ik wat ouder was ging ik vaak mee naar concerten van mijn vader om de bladmuziek om te slaan. Mijn moeder is geen musicus, zij is oogarts. Mijn zus studeert ook geneeskunde, maar speelt goed viool. In de rest van de familie zitten veel professionele musici, dus dat is altijd erg inspirerende omgeving geweest, en heeft voor mij de drempel verlaagd om ook iets in de muziek te gaan doen, denk ik.’

Dingen verzinnen die nog nooit eerder zijn gedaan
Hij vertelt verder: ‘Op de middelbare school had ik trompetles bij Bob Koertshuis (aan de jong-talentklas van het Prins Claus Conservatorium in Groningen, red.). Ik speelde toen trompet in het Frysk Jeugd Orkest. Toen ik trompet ging studeren aan het conservatorium, ben ik na twee jaar geswitcht naar compositie, vanwege embouchureproblemen. Maar componeren past uiteindelijk misschien wel veel beter bij mij. Omdat je niet alleen iets zo goed mogelijk aan het reproduceren bent dat een ander verzonnen heeft, maar omdat je als componist zelf iets maakt. Want als componist is het je hoofdtaak om dingen te verzinnen die nog nooit eerder zijn gedaan. En dat past beter bij mij dan instrumentalist zijn.’

Muziek is taal
‘Muziek is precies hetzelfde als taal. Het gaat allemaal over communiceren. Met je muziek kan je heel veel zeggen, het kan heel veel associaties oproepen. En mensen snappen wat ik zeg in mijn compositie via die muzikale taal, ook al spelen ze geen instrument. Het is universeel. Ik vind het belangrijk dat mijn muziek geen eenrichtingsverkeer is en dat het publiek zich betrokken voelt bij wat er gebeurt. Een compositie komt nooit uit het niks, je borduurt voort op de dingen die er al zijn: al bestaande muziek, eerdere muzikale vindingen en je eigen ervaringen. Ik leg als componist nieuwe verbindingen, om zo het publiek een nieuwe ervaring te kunnen geven.’

Je hebt best al een indrukwekkende ‘track record’ op je naam staan, een carrière als artistiek leider, componist en arrangeur. Hoe deel je je werkende leven in en verdeel je deze talenten?
‘Sommige projecten zoals ‘Toonzetters’ zijn vrij natuurlijk gegroeid naast het componeren (Primo was initiatiefnemer van ‘Toonzetters’ voor slagwerk, piano en elektronica. Een portret van 20 Nederlandse componisten en dwarsdoorsnede van de nieuwste generatie. De tour en daaruit volgend muziekalbum werden door de nationale pers zeer goed ontvangen, red.). Het is eigenlijk een uit de hand gelopen project dat ik bedacht voor het vak ondernemerschap op het conservatorium. In dat project heb ik ook regisseur Jos van Kanleren kennen. Hem heb ik nu weer gevraagd als regisseur van ‘Een flat met duizend ramen’. Toen ik werkte aan ‘Toonzetters’ ontdekte ik dat ik het erg leuk vond om hele voorstellingen te verzinnen en ook andere componisten en kunstvormen bij elkaar te brengen, naast mijn werk als componist. Ik heb die afwisseling nodig denk ik. De goede balans blijft altijd een zoektocht, want ik vind het ook heel fijn om soms aan ‘gewone’ compositieopdrachten te werken die op mijn pad komen, zoals recent een stuk voor het Concertgebouworkest, wat een enorme eer was.’

Ik ben heel benieuwd wat je de meerwaarde vindt van het componeren voor een strijkkwartet. In ‘Een flat met duizend ramen’ werk je samen met een strijkkwartet, het Chaos String Quartet, een jong Weens kwartet dat in 2019 werd opgericht. Kan je daar iets meer over zeggen?
‘Een strijkkwartet is een mooi eigen wereldje, vind ik. Strijkers kunnen heel veel, ze hebben een heel uitgebreide klankwereld en kunnen eenvoudig allerlei grote sprongen maken. Bovendien is er een groot repertoire voor strijkkwartet. Een strijkkwartet heeft dus genoeg om uit te kiezen en is daardoor heel goed op elkaar ingespeeld. Het strijkkwartrepertoire is in al die eeuwen steeds meer verfijnd. Het wordt daarom van oudsher gezien als een genre waarin je je echt kan bewijzen als componist. Doordat je qua instrumentatie een heel duidelijk kader hebt, kan ik mij als componist focussen op andere dingen. Bijvoorbeeld nadenken over de klank, hoe bereik je met het kwartet de klank die je voor ogen hebt. Ik vind het ook leuk om voor verschillende bezettingen te schrijven. Dat houdt me als componist flexibel en scherp.’

Dan over het project voor de Strijkkwartet Biënnale, ‘Een flat met duizend ramen’.
Hoe ben je te werk gegaan en waar staat het project nu?

Focus op de artistieke inhoud van het project
‘Na de drie voorstellingen in het BIMHUIS gaan we op tournee door Nederland en het buitenland. Voor de tournee zijn we nog bezig met de financiering. Ik heb in aanloop naar het project veel gesproken met Yasmin en Kiki, de artistieke en zakelijke directie van de Strijkkwartet Biënnale. Het festival is voor het project een fantastische ondersteuner en neemt de zakelijke en productionele kant voor zijn rekening. Kiki is heel creatief in het vinden van fondsen, zodat ik me kan focussen op de artistieke inhoud van het project. Daardoor kan ik dit project verder brengen, en kan het publiek hopelijk straks na de drie voorstellingen in januari 2026 met een heel bijzondere ervaring rijker naar huis gaan.

Aansluiten bij de muzikale taal van Joseph Haydn
Bij het selecteren van de componisten zocht ik naar mensen wiens muziek iets lichts en speels heeft, net als de muziek van Haydn zelf en de teksten van Joke van Leeuwen. Ik wilde componisten vragen waarvan ik dacht dat ze de taal van Haydn goed zouden begrijpen, en die tegelijkertijd onderling heel diverse muziek schrijven. Richard Ayres is een van mijn voormalige conservatoriumdocenten. Ik ben heel vereerd dat hij mee wil doen, want Richard is een grote naam in de nieuwe muziek in Nederland en daarbuiten. Haydn bleek een van zijn grote helden te zijn. Ze hebben allebei een vergelijkbare achtergrond en zijn beiden afkomstig van het platteland: Haydn in Oostenrijk (Neder-Oostenrijk) en Ayres in Engeland (Cornwall). Dus hij vond het enorm leuk om met de muziek van Haydn aan de slag te gaan.

Een nieuwe Haydn kunnen laten horen
‘Haydns muziek is prachtig klassiek repertoire waarvoor ik als componist de verplichting voel om dat goed te ‘onderhouden’, soms juist door het op een nieuwe manier te benaderen. Ik vind het leuk om te experimenteren met het DNA van de muziek. Alle zes componisten zullen dat op een heel eigen manier doen. En ook de tekst zal bepaalde accenten leggen, waardoor we Haydns muziek straks op zes nieuwe manieren kunnen laten horen. Ik houd er niet zo van oude muziek ‘heilig’ te verklaren, het is juist leuk en belangrijk om materiaal op een nieuwe manier te kunnen gebruiken, zo blijft muziek levend. Nieuwe muziek kan natuurlijk heel goed op zichzelf staan, maar dit project is ook een viering van Haydns unieke nalatenschap, hopelijk kunnen we het zo weer bij nieuw publiek onder de aandacht brengen.’

Componisten stimuleren om niet terughoudend te zijn
‘Een aantal kaders ligt vast, zoals de tekst van Joke van Leeuwen. Die is inmiddels klaar. Elke voorstelling is een verhaal. De componisten hebben met Joke gesproken over hun muzikale ideeën en op basis daarvan heeft Joke zes hoofdpersonen bedacht. De componisten zijn vrij de muziek van Haydn helemaal om te gooien en te verweven met hun eigen muziek, sommige composities gebruiken elektronica. Ze zijn ook vrij te spelen met de ruimte, en met het feit dat er een actrice op het podium staat. Ik stimuleer ze om vooral niet terughoudend te zijn. Wel zal een groot deel van de muziek van Haydn ook in originele vorm een plek krijgen.’

De subjectieve bril van de componist
‘Elke componist legt dus zijn of haar subjectieve bril over de muziek van Haydn heen, als een soort filter. Naar aanleiding van de eerste versie van de tekst van Joke, kunnen de componisten de muziek beter laten aansluiten op de tekst en andersom: Joke is heel erg bereid nog dingen aan te passen als dat beter aansluit op de muzikale ideeën van de componist. De tekst is soms heel realistisch, maar soms ook poëtisch of filosofisch van aard. Hanna Kulenty maakt bijvoorbeeld een compositie die vrij surrealistisch klinkt, zo omschrijft ze haar eigen stijl.’

Nieuwe dingen zeggen met akoestische middelen
‘Voor mij als componist is het fijn dat ik hierbij kan aanhaken op iets dat er al is, namelijk de muziek van Haydn. Je begint dus niet met een ‘schoon vel’. En dat is best fijn, je hebt direct een startpunt in de zoektocht naar materiaal als componist. Je moet toch keuzes maken als je begint aan een nieuwe compositie en je kan veel kanten op, maar je moet er uiteindelijk toch een coherent bouwwerk van maken. Ik houd het in mijn compositie in dit project bij akoestisch, dus zonder toegevoegde elektronica. Ik zou heel graag beter willen leren hoe ik goed elektronische muziek kan schrijven, maar ik houd ook erg van puur akoestische muziek. Als je creatief bent kun je nog steeds nieuwe dingen zeggen met akoestische middelen (dus in dit geval een strijkkwartet), ook al is er al zoveel geschreven in de afgelopen paar honderd jaar.’

Drieluik ‘Een flat met duizend ramen’

Haydn voor moderne oren, gespeeld door het Chaos String Quartet, dat is de formule van ‘Een flat met duizend ramen’. Deze gloednieuwe fantasierijke muzikale miniserie bestaat uit zes korte voorstellingen, twee per concert. Zes strijkkwartetten van Haydn, nieuwe muziek van Primo Ish-Hurwitz, Richard Ayres, Frieda Gustavs, Hanna Kulenty, Jan-Peter de Graaff en Boris Bezemer, en teksten van Joke van Leeuwen staan centraal. Steractrice Ariane Schluter kruipt in de huid van een reeks personages uit het hier en nu: allemaal hebben ze een relatie met de muziek van Haydn.

Uitvoerenden
Chaos String Quartet
Ariane Schluter, verteller
Jos van Kan, regie

Tekst
Joke van Leeuwen

Muziek 
Joseph Haydn, Strijkkwartetten Opus 20 (1772) – nummers 1-6
Primo Ish-Hurwitz, Richard Ayres, Frieda Gustavs, Hanna Kulenty, Jan-Peter de Graaff en Boris Bezemer 

dinsdag 27 januari, Bimhuis, 11:30 uur
donderdag 29 januari, Bimhuis, 11:30 uur
zaterdag 31 januari, Bimhuis, 11:30 uur