‘Muss es sein? Es muss sein!’ Ignaz Dembscher, de organisator van de première van Beethovens laatste strijkkwartet, was de componist geld verschuldigd. Beethoven wilde het manuscript van Op. 135 alleen vrijgeven als Dembscher eerst betaalde. Dembscher vroeg: ‘Muss es sein?’ Beethoven antwoordde met de canon ‘Es muss sein, ja, ja. Heraus mit dem Beutel!’ en verwerkte zo de conversatie in zijn compositie. 

In de geweldige Beethovenbiografie van Jan Caeyers heet het hoofdstuk over de late strijkkwartetten ‘De ontdekking van de hemel’. En met reden: net als Mulisch’ roman openen deze kwartetten een wereld die alle begrip te boven gaat. Nog beter dan woorden weet Beethovens muziek hier de essentie van liefde en pijn weer te geven. Op de top van zijn creativiteit verkent hij de grens tussen denken en voelen, tussen materie en spiritualiteit.